Profesor dr Ludwik Rydygier (1850-1920) – światowej sławy chirurg polski, wielki patriota, chełmnianin

Profesor dr Ludwik Rydygier
(1850-1920)

– światowej sławy chirurg polski,
wielki patriota, chełmnianin

 

 

 

___

 

 

 

 

 

Życie i działalność

 

 

___

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ludwik Antonii Rydygier urodził się 21 sierpnia 1850 roku w Dusocinie koło Grudziądza. Był synem Karola Riedigera i Elżbiety z Koenigów. W 1853 roku rodzice Ludwika Rydygiera sprzedali majątek w Dusocinie i przenieśli się Grabowa k. Starogardu Gdańskiego, a następnie do Chełmna. Ludwik Rydygier początkowo pobierał nauki u prywatnego nauczyciela, potem w Collegium Marianum w Pelplinie, a w latach 1859-1863 w Gimnazjum w Chojnicach. W latach 1863 – 1869 uczęszczał do Katolickiego Królewskiego Gimnazjum Chełmińskiego, które ukończył, jako jeden z ośmiu abiturientów tego rocznika, otrzymując świadectwo dojrzałości z wyróżnieniem. Czas nauki w Gimnazjum Chełmińskim, słynącym działalności patriotycznej i obrony języka polskiego, miał ogromny wpływ na jego postawę patriotyczną.

 

 

 

Dawne “Gimnazjum Chełmińskie” (obecnie ZSO nr 1) przy ul. Dominikańskiej 35, fot. Elżbieta Pawelec

Po ukończeniu szkoły jeszcze tego samego roku udał się na studia medyczne na Uniwersytet w Greifswaldzie (Gryfii). Ze względu na brak możliwości finansowania przez rodziców jego dalszej nauki, Ludwik Rydygier w tym czasie korzystał z pomocy finansowej Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełmnie, które przyznało mu stypendium na 4 lata w wysokości 100 talarów, powiększone później o 25 talarów. Kiedy Rydygier sam był członkiem tego Towarzystwa zobowiązał się spłacić „z wdzięczności” otrzymaną pomoc w ciągu 15 lat. Ciekawostką jest to, że w tym okresie, chcąc podkreślić swoją polskość, zmienił pisownię nazwiska z Riediger na Rydygier, za co został ukarany. Współtworzył również stowarzyszenie „Polonia”, które zrzeszało polskich studentów, mające na celu pielęgnowanie spraw polskich.

 

Po trzech latach spędzonych w Gryfii, udał się na dalsze studia do Berlina i Strasburga. W 1873 roku powrócił do Gryfii, gdzie zdobył tytuł lekarza medycyny, w 1874 roku obronił doktorat medycyny w zakresie chirurgii i położnictwa, a cztery lata później na Uniwersytecie w Jenie uzyskał habilitację. Podczas studiów w Gryfii wiedzę z zakresu chirurgii zdobywał u prof. Karola Huetera, który jeszcze po zakończeniu przez Rydygiera studiów czasowo zatrudniał go jako asystenta.

 

 

W latach 1876 – 1877 L. Rydygier odbywał praktykę lekarską w szpitalu klasztornym Zgromadzenia Sióstr Miłosierdzia św. Wincentego a Paulo w Chełmnie. W 1878 roku został zatrudniony w Klinice chirurgicznej Uniwersytetu w Jenie na stanowisku wykładowcy i I asystenta. Pracował też przez kilka miesięcy w klinice prof. Billrotha we Wiedniu.

 

 

Wiosną 1874 roku Rydygier osiedlił się w Chełmnie, a w 1875 roku poślubił Marię Borkowską, która wniosła mu znaczny majątek i dzięki temu mógł zakupić grunt przy ulicy Dworcowej 9 w Chełmnie pod swoją przyszłą klinikę. Nowo wybudowaną Klinikę Chirurgiczną pod nazwą „Prywatna Klinika dla Chorób chirurgicznych, Chorób ocznych i kobiecych dra Rydygiera w Chełmnie (Culm a./W)” otworzył 8 października 1878 roku.

 

Budynek dawnej kliniki dra Ludwika Rydygiera, ul. Dworcowa 9, fot. Elżbieta Pawelec

 

Lecznica chełmińska, wyposażona w najnowocześniejszy sprzęt medyczny, stała na bardzo wysokim poziomie i była jedną z najlepszych w placówek tego typu na terenie Polski z okresu zaborów. Posiadała pokoje wyposażone w 25 łóżek dla pacjentów, bieżącą wodę, sanitariaty, windę i sygnalizację dźwiękową. Rydygier wykorzystywał też bardzo nowoczesne instrumenty chirurgiczne. Poza kliniką Ludwik Rydygier prowadził, w ogrodzie za kliniką, osobną pracownię doświadczalną.

 

 

 

 

Okres chełmiński działalności dra L. Rydygiera wywarł ogromny wpływ na rozwój chirurgii w dziejach ludzkości. To właśnie w swojej chełmińskiej klinice w dniu 16 listopada 1880 roku przeprowadził pierwszą w na świecie operację częściowego wycięcia żołądka z nowotworem.

 

 

Zbiory Muzeum Ziemi Chełmińskiej

Rok później 21 listopada 1881 roku dokonał drugiej ważnej operacji – resekcji żołądka w chorobie wrzodowej. Inne osiągnięcia Rydygiera z tego okresu to m.in.: przeprowadzenie zabiegu zespolenia jelita i leczenie gruźlicy stawów. Podczas pobytu w Chełmnie powstała też znaczna część jego prac naukowych (około 200), w tym najważniejsza pt. „Podręcznik chirurgii szczegółowej”, którą wydał w języku polskim w 1886 roku.

W klinice przyjmował rocznie ok. 2000 chorych, prowadził też tu zajęcia z chirurgii dla studentów. Wśród jego studentów można wymienić wielu znanych lekarzy m.in.: L. Polewskiego, W. Wehr`a, J. Biziela.

 

 

 

W tym czasie był członkiem Towarzystwa Pomocy Naukowej w Chełmnie, wspierającego naukę młodzieży polskiej (wcześniej sam otrzymywał stypendium tego Towarzystwa); prezesem Towarzystwa Przemysłowego w Chełmnie, a także przez kilka lat prezesem Wydziału Lekarsko-Przyrodniczego Towarzystwa Naukowego w Toruniu.

 

 

Jako gorliwy patriota współorganizował też wiece w obronie języka polskiego w szkołach elementarnych w Chełmnie.

 

 

Dzięki sukcesom osiągniętym w Chełmnie i sławie w świecie chirurgii w 1887 roku został powołany na katedrę chirurgiczną w Krakowie i mianowany profesorem Uniwersytetu Jagiellońskiego. Przed wyjazdem do Krakowa sprzedał swoją klinikę dr Leonowi Polewskiemu.

 

Dziesięć lat później objął kierownictwo nad reaktywowanym Wydziałem Lekarskim na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie. W bardzo szybkim czasie postawił również i lwowską chirurgię na europejskim poziomie.

 

 

W 1889 roku L. Rydygier zorganizował pierwszy Zjazd Chirurgów Polskich w Krakowie, w którym uczestniczyli chirurdzy ze wszystkich trzech zaborów. Zjazdy te odbywają się do dziś, co 2 lata, a w 1921 dały początek Towarzystwu Chirurgów Polskich.

 

 

Prof. Ludwik Rydygier jako rektor Uniwersytetu Lwowskiego. Rysunek ołówkiem wykonany na podstawie fotografii z 1912 r. przez Janusza Bruskiego. Zbiory Muzeum Ziemi Chełmińskiej.

 

Po odzyskaniu Niepodległości przez Polskę Rydygier, dzieląc się swoją wiedzą i doświadczeniem, współtworzył w 1919 roku Wydział Lekarski na Uniwersytecie Poznańskim. Jako szef sanitarny Armii Polskiej na Pomorzu w stopniu generała porucznika w latach 1918-1920 roku brał czynny udział w wojnie polsko-ukraińskiej, w tym w obronie Lwowa, oraz w wojnie polsko-bolszewickiej. W tym czasie był organizatorem szpitali wojskowych, z tego powodu obecnie uznawany jest także za twórcę pierwszych wojskowych służb medycznych.

 

10 lutego 1920 roku uczestniczył w zaślubinach Polski z morzem, które odbyły się w Pucku.

 

 

W 1920 roku Ludwik Rydygier planował powrót na Pomorze, niestety po sprzedaży majątku, zmarł nagle na zawał serca 25 czerwca 1920 roku we Lwowie. Został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim (jego grób przeniesiono później do kwatery dowódców na Cmentarzu Obrońców Lwowa).

 

 

Przed śmiercią zdążył odwiedzić jeszcze ukochane Chełmno, które rozsławił poprzez swoją działalność zawodową, ale i postawę patriotyczną, którą wyniósł z domu rodzinnego oraz z kilkuletniego czasu nauki w Chełmińskim Gimnazjum.

 

Ludwik Rydygier z insygniami orderu Żelaznej Korony i Krzyża św. Grzegorza z 1899 roku. Rysunek ołówkiem wykonany przez Janusza Bruskiego. Zbiory Muzeum Ziemi Chełmińskiej.

Profesor Ludwik Rydygier za swoje zasługi dla polskiej i światowej chirurgii był wielokrotnie nagradzany. W 1898 r. Papież uhonorował go Komandorią Orderu Rycerskiego Świętego Grzegorza Wielkiego, a za zasługi dla Cesarstwa Austro-Węgierskiego od Cesarza Franciszka Józefa I otrzymał w 1890 r. Order Żelaznej Korony III klasy i w 1903 roku tytuł Tajnego Radcy Dworu – galicyjski tytuł szlachecki jako Ludwik Rydygier Ritter von Ruediger.

 

 

 

Dziś w Polsce jego imię nosi wiele szpitali, akademii medycznych, ale też parków czy placów. Towarzystwo Chirurgów Polskich kontynuuje zapoczątkowane przez prof. L. Rydygiera Zjazdy Chirurgów, a także ustanowiło Kapitułę Medalu Rydygiera, który wręczany jest wybitnym chirurgom na ww. zjazdach.

 

 

 

W Chełmnie znajdują się liczne miejsca przypominające dra Ludwika Rydygiera. Są to m.in.: budynek dawnej kliniki z tablicą pamiątkową ufundowaną przez Towarzystwo Chirurgów Polskich, pomnik L. Rydygiera w Parku Pamięci i Tolerancji dra Rydygiera, stała wystawa pt. „Dr Ludwik Rydygier – światowej sławy chirurg polski” w Muzeum Ziemi Chełmińskiej w ratuszu oraz Szpital i Plac im. Dr. Rydygiera.

 

 

 

 

Zbiory Muzeum Ziemi Chełmińskiej
Zbiory Muzeum Ziemi Chełmińskiej

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

W 2020 roku przypadają bardzo ważne rocznice związane z prof. Ludwikiem Rydygierem tj. 170. – urodzin, 100. – śmierci, 140. – przeprowadzenia w Chełmnie pierwszej na świecie operacji częściowego wycięcia żołądka z nowotworem.

 

 

 

Tablica pamiątkowa przy budynku dawnej kliniki dra Ludwika Rydygiera, ul. Dworcowa 9, fot. Elżbieta Pawelec

 

 

 

 

W związku z powyższym chcielibyśmy upamiętnić tego Wielkiego Polskiego Chirurga, Patriotę i dawnego mieszkańca Chełmna, a tym samym przypomnieć jego postać i działalność poprzez nadanie mu tytułu „Honorowy Obywatel Miasta Chełmna”.

 

 

Dodatkowo Urząd Miasta Chełmna jest współorganizatorem Uroczystych Dni Rydygiera, organizowanych przez Towarzystwo Chirurgów Polskich www.dnirydygiera.pl

 

 

 

Opracowanie:
Elżbieta Pawelec,
Główny specjalista ds. promocji turystycznej,
Urząd Miasta Chełmna

 

Zobacz więcej:

 

W Muzeum Ziemi Chełmińskiej w ratuszu prezentowana jest wystawa stała „Dr Ludwik Rydygier – światowej sławy chirurg polski”

 

 

Małe miejscowości – wielcy ludzie „Doktor z Chełmna” – reportaż Urszuli Guźleckiej z cyklu Małe miejscowości, wielcy ludzie, 20 maja 2020 rok, TVP Bydgoszcz zobacz >>>

 

 

 

Źródła:

Czupryna Antonii, Orzeł-Nowak Anita, Ludwik Rydygier życie i dzieło, Wydawca Aureus, Kraków, 2005

Leśniewski Stanisław, Tajny Radca Dworu. Rzecz o profesorze Ludwiku Rydygierze, Wydawnictwo: IT-PRESS przy MORiW, Grudziądz 2007
Brzozowski Stanisław Marian, Ludwik Rydygier, Polski Słownik Biograficzny w iPSB https://www.ipsb.nina.gov.pl/a/biografia/ludwik-rydygier#text, dostęp 15.04.2020 r.

Kałdowski Jerzy, „Doktor Ludwik Rydygier 1850-1920”, Muzeum Ziemi Chełmińskiej, 1985 r. „ http://www.kpbc.ukw.edu.pl/dlibra/plain-content?id=24187

Kawalec-Segond Magdalena, „Polakiem nie trzeba się urodzić. Wystarczy tylko bardzo chcieć nim być.”, www.tygodnik.tvp.pl, https://tygodnik.tvp.pl/39821608/polakiem-nie-trzeba-sie-urodzic-wystarczy-tylko-bardzo-chciec-nim-byc, dostęp z 4.01.2019 r.,

Kierzek Andrzej, „Ludwik Rydygier (1850–1920) a otorynolaryngologia. Część I Lwowskie drogi: zawodowa i naukowa.”, Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny 2019, nr 4, dostęp 11.03.2020 r.
Sokół Stanisław, Ludwik Rydygier (1850-1920), Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1961
Prof. dr H. Schramm Profesor Ludwik Rydygier – wspomnienie pośmiertne, Lwowski Tygodnik Lekarski 1920, nr 7

Kryński Leon Profesor Ludwik Rydygier, „Przegląd Chirurgiczny i Ginekologiczny” 1912

 

 

 

Pomnik Profesora dra Ludwika Rydygiera w Parku Pamięci i Tolerancji im. L. Rydygiera w Chełmnie, fot. Elżbieta Pawelec
 

 

 

 

 

Uroczystości z okazji “170 rocznicy urodzin profesora Ludwika Rydygiera”, Chełmno  21 sierpnia 2020 roku >>>

 

 

170 rocznica urodzin profesora Ludwika Rydygiera, Chełmno 21 sierpnia 2020 roku

 

 

Spacerek po Chełmnie z okazji “170 rocznicy urodzin Ludwika Rydygiera”, 23 sierpnia 2020 roku

 

 

 

Uhonorowanie prof. dr. Ludwika Rydygiera i wystawa „Ludwik Rydygier (1850 – 1920) – życie i twórczość” w Senacie RP 1 lipca 2020 roku.
Wystawa zorganizowana z inicjatywy Samorządu Województwa Kujawsko-Pomorskiego przez WBP – Książnicę Kopernikańską

zobacz >>>

Uchwała Senatu – Stanowisko https://www.senat.gov.pl/prace/senat/uchwaly/

Zobacz więcej: https://www.senat.gov.pl/aktualnosci/art,12829,wystawa-poswiecona-ludwikowi-rydygierowi.html

 

 

 

Aktualizacja:02.06.2020 r., EP