Na tropie Mikołaja Kopernika w Chełmnie – 2010 rok – Chełmno

Na tropie Mikołaja Kopernika w Chełmnie

– 2010 rok

Artykuł – został uzupełniony i zaktualizowany w 2023 roku

W 2009 roku obchodzony był Międzynarodowy Rok Astronomii, który rozpoczął się w dniu 19 lutego – w datę urodzin najsłynniejszego z astronomów – Mikołaja Kopernika. W 2010 roku również dużo mówiło się i pisało na temat jego osoby, a to za sprawą m.in. odprawianych uroczystości związanych z Powrotem Mikołaja Kopernika do Torunia, czy opublikowanej przez Artura Górskiego historii miłosnej z kuzynką Kopernika – Anną Schilling.

Jednak mało, kto wie, że ów słynny znawca astronomii ma wiele wspólnego z Chełmnem – miastem zakochanych® i nie bez przyczyny w gwieździstą noc w dniu 18 lutego2010 roku z chełmińskiej fary biły dzwony na cześć przejeżdżającej przez rynek urny ze szczątkami Mikołaja Kopernika.

Mikołaj Kopernik, urodzony 19 lutego 1473 roku w Toruniu, był synem Mikołaja i Barbary Koperników oraz jednym z czworga ich dzieci. Literatura podaje, iż rodzice astronoma mieli starszego syna Andrzeja, który ze swoim bratem Mikołajem był kanonikiem warmińskim, córkę Barbarę, “która za życia jeszcze ojca wstąpiła do klasztoru panien Benedyktynek w Chełmnie, gdzie zostawiwszy przełożoną dokonała tu żywota jako ksieni klasztoru” , a także córkę Katarzynę. Ta ostatnia wyszła za mąż, za kupca krakowskiego Bartholda (Bartłomieja) Gertnera, a później ławnika toruńskiego, z którym miała pięcioro dzieci: Katarzynę, Krystynę, Reginę, Jerzego i Wojciecha.

Powiązania z klasztorem miała również przyrodnia siostra matki Mikołaja, czyli Katarzyna Peckau, która wstąpiła do niego jeszcze wcześniej niż siostra Barbara, tj. w roku 1464. Na konferencji naukowej Tajemnica grobu Mikołaja Kopernika, która odbyła się w Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie w dniach 22-23 lutego 2010 roku, wygłoszono także referat, w którym znalazła się informacja, że schronienie w zakonie najprawdopodobniej znalazły także matka Barbara z domu Watzenrode, babka Katarzyna z rodziny Kordelitz i siostra babki astronoma. Być może te odkrycia doprowadzą do pozyskania funduszy przez zespół na badania genealogiczne i poszukiwania osób spokrewnionych z Kopernikiem w kryptach kościoła p.w. św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty w Chełmnie.

Ukochaną siostrzenicą Mikołaja Kopernika była Krystyna, z którą związana jest bardzo ciekawa historia miłosna. Krystyna, jako niesforne dziecko wstąpiła do zakonu w Chełmnie, podobno ok. 1528 roku, jednak w pewną noc porzuciła swój zakonny habit i zbiegła za głosem serca do Królewca. Z tej miejscowości pochodził sprawca całego zamieszania – dobosz księcia Albrechta – Kasper Stulpawitz. Tam, aby móc poślubić ukochanego przeszła na luteranizm. Mikołaj Kopernik odwiedzał ją niejednokrotnie w Królewcu, a po jego śmierci pieniądze zapisał byłej mniszce.
Jednak z uwagi na fakt, że jego siostra już dawno zmarła, to w 1550 roku przekazano za pośrednictwem Klausa Schultze (mieszczanina gdańskiego) pieniądze Reginie – drugiej córce siostry Kopernika i Klemensowi Moller [mężowi Reginy] „w wysokości 142 grzywien i 17 groszy.” W testamencie tym Mikołaj Kopernik zapisał również każdemu z siedmiorga dzieci Klemensa i Reginy po „71 grzywien, 81 grosza i 1 denara.”

Na uwagę zasługuje również fakt, iż Mikołaj Kopernik początkowo swe nauki odbierał bezpośrednio u rodziców, następnie najprawdopodobniej w elementarnej szkole parafialnej Św. Jana w Toruniu. Po śmierci ojca opiekę nad nim objął jego wujek kanonik warmiński Łukasz Watzenrode, który zapisał przyszłego słuchacza uniwersytetu krakowskiego do szkoły wyższej, jaką była najprawdopodobniej Akademia Chełmińska . W szkole tej “w przedmiotach stanowiących tak zwane trivium i quadrivium, gruntownie mógł być usposobiony do słuchania nauk w najwyższej polskiej szkole w akademii Krakowskiej”. Fakt ten potwierdza również fragment życiorysu Kopernika napisany przez doktora Franza Hipler: “jeżeli i na to zważymy, że ciotka i siostra Mikołaja, mimo że klasztor Benedyktynek był w Toruniu, wstąpiły do klasztoru w Chełmnie, jeśli i to wspomnimy, że wuj Mikołaja szczególniejszym był przyjacielem profesorów Chełmińskiej akademii, to prawie żadnej nie pozostaje wątpliwości, że w szkole tej lat kilka kształcił się młody Kopernik, i że z tej właśnie szkoły uwiózł tę łagodną powagę i tę miłość do nauki, które go tak bardzo charakteryzowały potem, przez całe życie”.

Ciekawostką jest także, że w 1514 roku Kopernik był obecny przy uwierzytelnianiu przez Jerzego von Delau aktu Aleksandra Jagiellończyka, króla polskiego, z 26 V 1505 roku dotyczącego “nadania Chełmna, Papowa Biskupiego i Starogardu Chełmińskiego [poprawna nazwa to Starogród] dla biskupstwa chełmińskiego oraz aktu Zygmunta I, króla polskiego, z 19 III 1507 roku dotyczącego rezerwacji dochodów z Papowa Biskupiego i Starogardu Chełmińskiego dla Mikołaja Krapitza, biskupa chełmińskiego”.

Kopernik również niejednokrotnie przyjeżdżał do Chełmna, nie tylko do swojej ciotki i siostry przebywającej w klasztorze Benedyktynek, a także do swych przyjaciół, jak podaje źródło: “Było to w roku 1539, Kopernik wyleczywszy z ciężkiej choroby przyjaciela swego Tydemana Gize [biskupa chełmińskiego], u którego w Chełmnie roku 1539 Kwiecień prawie cały przepędził wracał do umiłowanych od siebie zatrudnień astronomicznych do Frauenburga [Fromborga]”.

Dodatkową informacją potwierdzającą, iż w Chełmnie interesowano się dokonaniami kontrowersyjnego astronoma jest list do jednego z chełmnian, który czytany był przez dworzan książęcych, a zawarte w nim było: “że i Melanchton przymawia Kopernikowi, mówiąc: ale niektórzy uważają za stosowne rzecz tak błachą wynosić jako czyn świetnie dokonany, jak to czyni ten Sarmata astronom, który ziemi poruszać się a słońcu stać każe”.

Ciekawostką jest również, że Kopernik spokrewniony był z zamożnymi rodzinami polskimi stanu senatorskiego, jak: Konopackimi, Czapskimi, Kostkami, Oleskimi, a także z Działyńskimi, którzy jak wiadomo byli fundatorami m.in. licznych epitafiów chełmińskich. Należałoby zwrócić uwagę na postać najprawdopodobniej spokrewnionej z Mikołajem Kopernikiem Jadwigi Działyńskiej z Czarnkowa, która ufundowała relikwiarz dla słynnej już relikwii św. Walentego znajdującej się w kościele p.w. Wniebowzięcia NMP (farnym).

Biografia:
1. Artur Górski, Zdrada Kopernika, Instytut Wydawniczy ERICA, Gdańsk 2010.
2. Ignacy Polkowski, Żywot Mikołaja Kopernika, drukiem J.B. Langiego, Gniezno 1873
3.Józef Chociszewski, Mikołaj Kopernik [w:] Kopernikijana czyli Materiały do pism i życia Mikołaja Kopernika, zebrane przez X. Ignacego Polkowskiego, t. II, drukiem J.B. Langiego, Gniezno 1873
4. Marian Biskup, Regesta Copernicana, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1973
5. Dr. Franz Hipler, Nikolaus Kopernikus und Martin Luther, Verlag von Eduard Peter, Braunsberg 1868
6. Krzysztof Mikulski, Joanna Jędrzejewska, Anna Stachowska, Prozdkowie i najbliżsi krewni Mikołaja Kopernika oraz ich żeńskie potomstwo [w:] Streszczenia referatów. Konferencja naukowa Tajemnica grobu Mikołaja Kopernika. Dialog ekspertów, red. Michał Kokowski, , Kraków 22-23.02.2010 r.

Artykuł Gazety Pomorskiej “Kopernik kształcił sie u nas?”
Link do strony Gimnazjum nr 1 – Dawnej Akademii Chełmińskiej
Link do strony Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 1 w Chełmnie „Liceum i Gimnazjum Chełmińskie”, w skład którego wchodzi I Liceum Ogólnokształcące im. M. Kopernika