Kałdus – Góra św. Wawrzyńca (pierwsze Chełmno)

            Na Górze św. Wawrzyńca w Kałdusie położonej ok 4 km od obecnego miasta (terenu należącego do miasta Chełmna) znajdowało się pierwotne Chełmno, które po raz pierwszy po łacinie Culmen wymienione zostało w dokumencie z 1065 roku w dokumencie wystawionym przez Bolesława Szczodrego dla Klasztoru Benedyktynów w Mogilnie, nadającym na rzecz zakonu benedyktynów m.in. dziesięcinę z targu w Chełmnie.

            Najstarsze Chełmno czyli osada na górze św. Wawrzyńca w Kałdusie, była już we wczesnym średniowieczu (VIII-XIII w.) – stolicą ziemi chełmińskiej, wchodzącej w skład Mazowsza, i siedzibą kasztelanii oraz stało się bazą dla prowadzonych akcji chrystianizacyjnych na pogańskie Prusy. Podczas wykopalisk archeologicznych (od 1996 r.) odkryto m.in. fundamenty wczesnoromańskiej bazyliki z początku XI w., o podobnych założeniach jak katedra w Gnieźnie i Poznaniu, a której fundatorem mógł być Bolesław Chrobry lub jego syn Mieszko II, oraz na terenie ogromnego cmentarzyska liczne skarby, świadczące o bogactwie tej rzemieślniczo-handlowej osady. Wykopaliska pokazały, że Chełmno zamieszkiwali również Wikingowie, a niektóre  świadczą o jej istnieniu już prawdopodobnie 3500 r. przed naszą erą.

            W czasach Bolesława Kędzierzawego nazywano ją „górą Butyra” – od jednego z jej kasztelanów Hugona Butyra z Niederlandów.

            Wpływ na rangę pierwszego Chełmna i jego bogactwo miało położenie na najważniejszych szlakach handlowych m.in. Szlaku Bursztynowym czy Szlaku Solnym, a kontrakty gospodarcze mieszkańców sięgały między innymi Rusi i Skandynawii.

            W 1216 r. notuje się zniszczenie Chełmna przez Prusów. W 1222 r. Konrad Mazowiecki nadał gród biskupowi Chrystianowi i podejmował kolejne próby chrystianizacji Prus przy pomocy książąt polskich. Do translokacji Chełmna na teren dzisiejszego Starogrodu doszło kiedy Konrad Mazowiecki sprowadził na Ziemię Chełmińską, w latach 1228 – 1230, rycerzy Zakonu Krzyżackiego, którzy osiedlili się na krótko w tym miejscu aż do jej zniszczenia przez Prusów.

            Obecnie pozostałością dawnej osady jest istniejący wewnętrzny teren grodziska na skraju wzgórza Wiślanego z punktem widokowym na Dolinę Wisły, wał drewniano-ziemny wysokości 12 m, będący jednocześnie Rezerwatem przyrody roślinności stepowej (w tym ostnicy Jana); oraz teren  wczesnośredniowiecznego cmentarzyska  przed nim.

tekst: Elżbieta Pawelec

Góra św. Wawrzyńca w Kałdusie, fot.  Elżbieta Pawelec