Od chwili tworzenia się naszej państwowości powstawały pierwsze pieniądze. Już za czasów Mieszka I i Bolesława Chrobrego w obiegu znajdowały się ich denary. Również wiele miast posiadało własne pieniądze. Tak było i w Chełmnie. Moneta chełmińska została wprowadzona mocą prawa i przywileju chełmińskiego. W dniu 28 grudnia 1233 roku Chełmno wraz z Toruniem otrzymało prawa miejskiej. W dokumencie tym gród chełmiński nazywany był „miastem głównym i ważniejszym od pozostałych”. Przywilej lokacyjny regulował wszystkie sfery życia społeczno – gospodarczego i politycznego miasta. Przyznawał Chełmnu m.in. samodzielność sądowniczą, określał jego uposażenie oraz uposażenie parafii. Chełmno stało się miastem macierzystym dla innych grodów lokowanych na prawie chełmińskim. To tu funkcjonował do roku 1458 Wyższy Sąd Prawa Chełmińskiego. Dokument lokacyjny przyznawał prawo przewozu towaru przez Wisłą. Zakon zobowiązywał się nie kupować domów w obrębie murów, a mieszczanom zapewniono swobodne posiadanie dóbr. Miasto zostało zwolnione ze wszystkich niesłusznych podatków i przymusowego podejmowania gości. Ponadto kobiety uzyskały prawo dziedziczenia majątków po swoim krewnym. Wśród innych postanowień przywileju chełmińskiego należy wymienić m.in. podatek na rzecz Zakonu oraz dziesięcinę na rzecz biskupa diecezji czy zwolnienie z płacenia cła. Jest rzeczą ciekawą, że wprowadzono również mierniki wielkości jakim były: pręt chełmiński – wzorzec miary, korzec chełmiński – wzorzec objętości i jednolitą monetę obowiązującą na całej ziemi chełmińskiej – tzw. denar chełmiński. A tak brzmiała informacja na temat monety chełmińskiej zawarta w owym przywileju: „Ustanawiamy wreszcie, by jedna moneta była na cały kraj i by ją z czystego i jasnego srebra robiono, i aby te denary taką na zawsze zachowały wartość, iżby ich 60 solidów ważyło 1 grzywnę. Wymieniona moneta, nie częściej jak raz na 10 lat ma być odnawiana, a ile razy ta odnowa nastąpi, 12 nowych za 14 starych monet będzie płacone”. Przywilej chełmiński nie określał jednak gdzie nowa moneta miała być bita. Według wybitnego numizmatyka, sfragistyka i historyka średniowiecza Mariana Gumowskiego pierwotna mennica zakonna mogła znajdować się w Chełmnie. Jednakże dokument sporządzony przez Krzyżaków w 1238 roku pomiędzy Zakonem a Władysławem Odoniczem mówi już wyraźnie o denarach toruńskich. Profesor Gumowski przypuszcza więc, że przed 1238 rokiem mennica mogła być przeniesiona z Chełmna do Torunia. Nie zachowały się również żadne źródła mówiące coś więcej o chełmińskiej wytwórni pieniędzy. Natomiast mennica w Toruniu doczekała się już kilku opracowań przez historyków. Nie wiadomo czy w kolejnym okresie dziejów miasto nasze miało własne monety lub banknoty. Jest rzeczą pewną, że Chełmno posiadało swoje pieniądze w okresie odzyskania niepodległości. Były to tzw. pieniądze zastępcze. W czasie I wojny światowej, jak i po jej zakończeniu, wiele miast, które odzyskiwały niepodległość, obok pieniędzy władz zaborczych używało własnych. Taka sytuacja miała miejsce do czasu, gdy na terenie odradzającej się Rzeczypospolitej wprowadzono jednolite banknoty – marki polskie. W dniu 28 lutego 1919 roku ukazała się ustawa Sejmowa stanowiąca, że jednolitą jednostką monetarną będzie złoty, a jego setna część nazywana będzie groszem. Jednakże faktyczna zmiana waluty z marki polskiej na złote nastąpiła dopiero w 1924 roku. Chełmno w latach 1916 – 1921 posługiwało się specjalnymi markami i fenigami. W latach 1916 – 1918 miały one nominał 10 i 50 fenigów, a w latach 1918 – 1921 10, 50 fenigów i 5, 10, 20 marek. Na pieniądzach tych znajdowały się: ówczesna pieczęć miejska przedstawiająca rycerza zakonnego na koniu z napisem : MAGISTRAT DER STADT CULM WPR. (Magistrat miasta Chełmna Prusy Zachodnie), datą emisji, datą do jakiego czasu mogą być one używane oraz podpisy władz miejskich.
Opracowała: Anna Grzeszna – Kozikowska
7 Walentynek Chełmińskich Denar Chełmiński Moneta 2 zł z wizerunkiem Ratusza Dukat Św. Walentego